Amsterdam, 17 januari 2013

Het land is ingevroren. Alles beweegt op halve kracht of ligt vast in sneeuw en ijs. De Vaderlandse Spoorwegen zijn snel met het voor de reiziger nadelig aanpassen van de dienstregeling. Treinuitval. Draadbreuk. Sein- en wisselstoringen bij lichte sneeuwval en matige vorst. In de trein van het zuiden naar Schiphol trapt een jongen onder invloed een toiletdeur in en flipt. Niemand durft iets te zeggen. Door zijn telefoon foetert hij zijn vriendin uit. Aangekomen bij de luchthaven is buiten onze adem zichtbaar. Sneeuwkristallen stuiven door de lucht.

Havana, 18 januari 2013

Ze geeft de middelvinger op de vraag of de politieke omwentelingen haar verbetering brengen. Deysi, de verhuurster van onze ruimte, lacht en maakt een wegwerpgebaar, terwijl ze de tafel afruimt. “Het blijft hetzelfde. Raoul is net als zijn broer Fidel. Iedereen verlangt naar de grote verandering. Ik betaal veel geld aan de staat. Aan de kamerverhuur houd ik weinig over. Ik geef maar twee van de drie kamers op. Als er controle is, schuif ik wat geld onder tafel.” Het internet is voor Cubanen nog illegal. Een arts mag voor zijn vak wel over een internetverbinding beschikken. Hij kan stiekem aan buurtgenoten de mogelijkheid verschaffen om hun kamers op Tripadvisor te plaatsen. Er ontstaat een schaduweconomie in buurten. Kleine netwerkjes van mensen die samen één satellietschotel kopen en klandestien een kabel doortrekken. Deysi laat zien hoe het werkt. Ze staat bovenaan de trap, rekt zich uit naar een verborgen schakelaar terwijl ze naar het tv-scherm wijst. Op het moment dat ze de schakelaar omdraait, verschijnen er plots internationale zenders op het scherm. “Als er controle komt, zet ik de schakelaar om.” roept ze lachend. “Cuba?, no problem!” Mensen helpen elkaar, komen bij elkaar over de vloer gaan familliaire verbintenissen aan. “dat is broodnodig. Er gaat hier zóveel mis.”

Havana, 19 januari 2013

Tegenover de overvloedige beschikbaarheid van gerechten voor de toerist, staat de distributie van het schaarse basisvoedsel voor de Cubanen. Zij krijgen bonnenboekjes, waarmee met de lokale peso een afgewogen hoeveelheid rijst, bonen en koffie gekocht kan worden. Tegen betaling van een paar pesos kan het voedsel in bepaalde staatswinkels worden aangeschaft. Luxe goederen moeten in voor toeristen toegankelijke winkels in de convertible peso worden betaald, de geldeenheid voor toeristen, ook steeds vaker in handen van de Cubanen zelf, zodat ze minder op de zwarte markt zijn aangewezen. In Havana zien we rijen Cubanen voor de winkels staan. Deysi laat ons een geparafeerd en gestempeld boekje zien, Alle afgemeten hoeveelheden zijn geregistreerd.

Havana, 19 januari 2013

In het oude centrum, voor het Spaans consulaat, staan de Cubanen rijen dik te wachten op een visum naar Spanje. Voor het eerst mag deze week vrij worden gereisd, een liberale maatregel van het regime. Panden in het oude centrum worden met geld van de EU en Unesco  opgeknapt. Prijzen klimmen. Interessanter zijn de wijken buiten dit oude deel. We lopen door een drukke kleurrijke volkswijk van koloniale panden, die de invloed van de tijd niet hebben doorstaan. We staan stil bij een imposant pand, ooit neergezet in opdracht van een Arabier, meer dan 250 jaar terug in de tijd. Van de in royale etages opgezette luxe is weinig meer over: socialistische onteigening heeft het gebouw behalve woonruimte in kleine kamerappartementen, weinig goeds gebracht. De tijd heeft haar invloed op de gevel geëtst. Verscheurde verflagen. Armoede en geen stromend water. Overal los hangende kabels. Buiten verhaalt één van de bewoners over de historie van het gebouw. Zelf is hij ambtenaar, die de mensen thuis bezoekt met voorlichting over de volksgezondheid. Hij geeft een rondleiding in het huis. Mensen wonen met twee of drie personen in een kleine ruimte van enkele vierkante meters. Alle deuren staan open: buiten is ruimte genoeg. Het gebouw is verkaveld in vijftig appartementen, daar waar de eerste bewoner er alleen met zijn gezin woonde. De man verdient omgerekend € 20,- per maand. Dat is niets. Daar staat tegenover dat de staat geen huur in rekening brengt. Maar daar houdt de luxe een beetje op. “Ik kan mijn zoon in de V.S. wegens armoede niet bezoeken. Ik heb er zelf jaren gewoond, maar moest na een niet betaalde boete terug naar Cuba.”Een andere bewoner werkt in de tabaksfabriek en verdient wat bij door zelf sigaren te verkopen aan toeristen.

Verder onderweg knip ik foto’s van een kapperszaak en een school, waar de heersende ideologie op een muur is geprojecteerd: rechtvaardigheid, verdraagzaamheid en verantwoordelijkheid.
Een lange dag van bezichtigingen eindigt in een onrustige nacht: in Havana is het nooit stil.

Havana, 20 januari 2013

De stad is één groot straattheater. Overal dynamiek, stemverheffingen, muziek, mannen boven een dambord, kinderen achter een bal, fruit- en groentekarren die het trottoir barricaderen en ronkende antieke wagens die optrekken. De mooie boulevards met geërodeerde barokke gebouwen. Armoede. Overal de aanblik van gevels die wachten op hun verval. Dat geldt niet voor de Malecon, waar panden aan het water met waarde voor het toerisme in ere worden hersteld. Het gebied rondom het capitool is vitaliserend: Chinatown nabij, oude 19e eeuwse treinstellen op een braakliggend terrein. Mensen in een pose naast blinkende auto’s. Kleurrijke meisjes die handel drijven vanuit huis: kleding, riemen en prullaria. Aan de Malecon gutst het water in grote hoeveelheden over de kademuur. Als we er langs lopen zien we een toerist ondergeklaterd worden. Het is aangenaam stadsweer, niet te warm, half bewolkt. Vanuit de Malecon lopen we inwaarts door het oude gedeelte van de wijk Vedado. Ook hier laten huizen hun ingewanden zien: een kier van een buitengevel verschaft ons de aanblik van een krotwoning. De bekabeling klimt tegen de gevel alsof het klimop is.

Luide salsamuziek schettert over de boulevard, waar een Cubaanse menigte is samengepakt. Ook hier begint het weekend, ook al is het onderscheid tussen vrije tijd en tijd voor arbeid minder groot. Overal leven op straat. Luidruchtige conversaties en op elkaar roepen. Bijna geen westerse winkels nog. Het zal gaan veranderen. Allemaal.

Vinales, 22 januari 2013

De Partij heeft twee gezichten. Één als aanbieder van luxe resorts voor de toerist en één in de socialistische gedaante van karig voedselverstrekker op de bon voor de Cubanen. Een té groot contrast. Amusant en verbazingwekkend te zien hoe de overheid als kapitalistisch ondernemer optreedt: klantvriendelijk en efficiënt gerunde hotelketens en restaurants waar ambtenaren werken als concurrent van de gedoogde kleine private onderneminkjes.

Vinales, 22 januari 2013

Vinales is een in het westen gelegen klein oord in het heuvelachtige landschap van tabaksplantages. De huisjes van de bewoners zijn in zuurstokkleuren geverfd. Bijna iedere bewoner heeft een kamer voor de toerist in de verhuur. Elke maand moet hiervoor een flink bedrag aan de staat worden betaald. Ook bij het uitblijven van de verhuur. Daarnaast verdwijnt tweederde van de huuropbrengst in de staatskas. In Vinales lijkt het regime meer aanhang te hebben. De vader van wiens dochter wij een casa hebben gehuurd, vertelt dat de revolutie veel goeds heeft gebracht: gratis zorg en onderwijs. Hij leidt ons rond in het dorp en laat ons een sobere medische post zien naast een verderop gelegen tabaksplantage. In het gebouwtje een vrouwelijke arts op leeftijd en een verpleegster. Zij vertellen dat er vooral zorg aan vrouwen wordt geboden: zwangerschapsbegeleiding of anticonceptie. Een poster van Fidel en Hugo Chavez, die op dat moment in Havana wordt behandeld in een ziekenhuis, prijkt aan de muur tussen de affiches over TBC. Een tabaksboer rolt een sigaar en laat zien hoe de bladeren worden gedroogd. Ook hier verdwijnt het merendeel van de opbrengst naar de staatskas.

Vinales, 23 januari 2013

Ter plekke blijkt een reservering voor een casa zoals zo vaak waardeloos en worden we naar een ander adres gestuurd, een huis van “sister of my wife”. Ons nieuw logeeradres blijkt een circus van geluid. De wind blaast door de niet te sluiten planken raamafsluiting zonder glas. Een varken gilt. Hanen kraaien van vroeg tot laat. Twee jonge honden blaffen onophoudelijk, overstemd door het voortdurend ontvlammen van luidruchtige conversaties van de mensen in Vinales, die allemaal onderling verbonden blijken te zijn. Een waterleiding ontbreekt. Regelmatig komt een vrachtwagen met een watertank en vult huis-aan-huis een reservoir. Onverschilligheid ligt over ons gastgezin, dat de hele dag wezenloos naar de televisie staart, die is aangesloten op een geluidsinstallatie, waarvan de bassen de fragiele wanden doen trillen. Cuba? No Problem!

Vinales, 23 januari 2013

We verkassen naar Villa Rosso, een verderop gelegen zuurstokhuis, dat in de LP hoog staat aangeschreven. Een wereld van verschil. Een binnenplaats met begroeiing en aanplant, terra cottakleuren en een bonte papegaai. We worden in gastvrijheid gedoopt. Dais neemt een douche. De avond valt. Het water klettert tegen de tegels. Buiten, in de ingevallen duisternis, raast een speelgoedauto over het plaveisel van de binnenplaats. Een kind drijft het voertuig aan met zijn hand en de fantasie. Het is verder opvallend stil. Het gedierte neemt een adempauze, schor of moe gekakeld, geblaft of gepiept: een lange werkdag en morgen weer actief. Ondertussen teistert een nieuwe plaag onze ruimte: bloeddorstige muggen scheren ons in grote zwermen tegemoet. Gekko’s om ze op te eten zijn er deze keer niet. En verder? Stroomuitval, gaten en scheuren in het wegdek, provisorische electriciteitsdraden als spinnenwebben over de gevels gesponnen: we hebben veel gezien vandaag. Openbaar vervoer per vrachtwagen. Vanmiddag toonde een tabaksplanter zijn vechthaan. Toen hij de veren verschoof, verscheen een uitgebeten plek. Speciale injecties en een dieet zouden het beestje moeten sterken, vertelde de eigenaar. Cuba? No Problem!